Aanbieder: Fred Pheiffer ​

Opsomming

Die vooruitgang van Afrikaans kan in eeue gemeet word. Teen die middel van die 18de eeu, meen taalhistorici, was die vernaamste kenmerke van Afrikaans reeds gevestig. Dit was dus nie meer Nederlands nie, hoewel die meeste sprekers van hierdie nuutgevormde taal toe nog nie besef het hulle praat iets nuuts nie. Nederlands was steeds die erkende skryftaal. Teen die middel van die 19de eeu word Afrikaans die eerste keer skriftelik vasgelê in die madrassas van die Kaap. Die skrif was nie romeins nie, maar die taal was Afrikaans. Teen die helfte van die 20ste eeu was Afrikaans al formeel erken as ’n amptelike taal van Suid-Afrika, ’n status wat standaardisasie vereis het. Dit is ’n proses wat reeds aan die einde van die vorige eeu in die Paarl begin het. Nou is ons al 70 jaar in Afrikaans se vierde eeu, en die vraag is sekerlik waar Afrikaans hom oor dertig jaar gaan bevind?

Soos hierdie redelik simplistiese beskrywing van Afrikaans se ontwikkeling aantoon, is taalverandering kenmerkend van ’n lewende taal, veral waar taalkontak ’n rol speel. Afrikaans het sy ontstaan te danke aan ’n taalkontaksituasie en het as ’n dominante taal uit dié situasie getree. Sedert die 19de eeu is Afrikaans egter deurlopend in kontak met ’n sterker taal, naamlik Engels, wat natuurlik ook gevolge gehad het en steeds moet hê. Sedert die laat negentigerjare van die vorige eeu geniet Afrikaans nie meer die gewaarborgde steun van die politieke establishment nie, en moes die taal verskeie hoërordefunksies afstaan.

So ’n ontwikkeling beïnvloed standaardisasie, in die sin dat dit nie meer aan die taalgemeenskap opgedring word nie, maar as ’n verantwoordelikheid van die taalgemeenskap self word. ’n Mens sou dit selfs as bevrydend kon beskou. In vroeëre uitgawes van die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (die AWS), die beliggaming van Standaardafrikaans, word die analogie van Nederlands as een van die beginsels van die Afrikaanse spelling voorgehou. Dié beginsel het mettertyd verval en is vervang met die algemeenste gebruik van Afrikaans in die breë Afrikaanse taalgemeenskap as beginsel. En soos die samestelling en gesaghebbendes in hierdie breë taalgemeenskap verander, so gaan die standaard van Afrikaans ook verander.

Maar so is die aard van ‘n dinamiese taal met ’n lewenskragtige taalgemeenskap. Neem as voorbeeld twee oorlewende tale van die eerste mense van ons land. Nama, ’n Khoitaal, het ’n kleinerige taalgemeenskap in die Noord-Kaap, maar ’n veel groter een in Namibië, waar dit die status van ’n nasionale taal geniet. Dié taal boer vooruit. Daarenteen het N|uu, ons enigste oorlewende Santaal, nog net een moedertaalspreker oor, ouma Katriena Esau van Kimberley. Hoewel N|uu die afgelope ruk voldoende opgeteken is en op klein skaal onderrig word, is sy voortbestaan nouliks verseker.

Die funksies van Afrikaans verander soos ook sy gemeenskap verander. Die standaardiseringsproses is een van hierdie funksies, maar solank as wat daar ’n behoefte aan goeie geskrewe Afrikaans bestaan, sal daar ook ’n behoefte aan ’n ooreengekome geformaliseerde Afrikaans wees.